حسن رستمی؛ مسعود بیات
چکیده
بحران نان در عصر قاجار، با اهداف و برنامههای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ارتباط مستقیمی داشت. ولایت خمسه با مرکزیت زنجان از نقاط مهم تولید و عرضۀ غلات بود؛ اما در سالهای مشروطیت تا اواخر قاجار، با ...
بیشتر
بحران نان در عصر قاجار، با اهداف و برنامههای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ارتباط مستقیمی داشت. ولایت خمسه با مرکزیت زنجان از نقاط مهم تولید و عرضۀ غلات بود؛ اما در سالهای مشروطیت تا اواخر قاجار، با سختی‌های فراوانی مواجه شد. در این مقطع بهرغم سالهای کمی بارش، غلات به میزان مورد نیاز در منطقه تولید می‌شد؛ اما نان بهدست مردم نمی‌رسید یا با قیمت بالا و بهسختی عرضه می‌گردید. آن‌چه مشخص است، نقش و جایگاه عناصر و گروه‌های مختلف در این موضوع بی‌تأثیر نبود. بنابراین مسئله پژوهش این است که دخالت‌ها و سیاست‌های عناصر و گروه‌های نفوذ در بحران نان منطقه خمسه چگونه بود؟ و چه پیامدها و نتایجی به‌دنبال داشت؟ بهنظر می‌رسد با فرمان ناصرالدین شاه نسبت به فروش اراضی خالصه، طبقۀ بالا زمین‌های فراوانی بهدست آوردند. از سوی دیگر با نبود قشون دایمی و قانون دقیق در زمینۀ نظامیگری، برخی از گروه‌های شهری از اصنافی مانند خبازان وارد رسته‌های نظامی شدند که با احتکار و گران‌فروشی، بحران‌های متعددی را در خمسه بهوجود آوردند. در سالهای مشروطه و پس از آن، با توجه به ضعف دولت و احتمال همکاری خوانین زمیندار و قشون خمسه با عمال محمدعلی شاه مخلوع و حضور کارگزاران ضعیف، موانع و مشکلات ادامه یافت. این مسئله با ورود قوای خارجی و بروز جنگ جهانی اول به قحطی و مرگ عده‌ای از مردم انجامید. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از منابع اصیل و اسناد، به شیوۀ توصیفی- تبیینی موضوع را مورد بررسی قرار داده است.
